Tıp bilimi, insan sağlığını korumak ve hastalıkları tedavi etmek gibi hayati öneme sahip işlevlere sahiptir. Ancak bu süreçte hekimlerin gerçekleştirdiği tıbbi müdahaleler, kimi zaman hasta açısından olumsuz sonuçlara yol açabilmektedir. Tıbbi müdahalelerden doğan zararlar, gerek özel hukuk gerek ceza hukuku açısından sorumluluğun doğmasına neden olabilir. Hekimin, müdahalesi sırasında kusurlu davranması, meslek kurallarına aykırı hareket etmesi ya da hastanın rızasını almadan işlem yapması çeşitli hukuki ve cezai yaptırımları gündeme getirebilir.
Bu çalışmada tıbbi müdahale kavramı, hukuki dayanakları, geçerlilik koşulları, doktorların (hekimlerin) ve sağlık çalışanlarının hukuki ve cezai sorumluluğu ile tıbbi müdahaleden doğan uyuşmazlıklardaki uygulamalar hakkında genel bilgiler aşağıda aktarılacaktır.
TIBBİ MÜDAHALEDEN DOĞAN HUKUKİ VE CEZAİ SORUMLULUK
GİRİŞ
1. TIBBİ MÜDAHALE KAVRAMI VE HUKUKİ DAYANAĞI
1.1. Tıbbi Müdahale Nedir?
Tıbbi müdahale; bir hastalığın teşhisi, tedavisi veya önlenmesi amacıyla sağlık çalışanları tarafından yapılan işlemlerdir. Bu müdahaleler genellikle hekimler tarafından gerçekleştirilir ve insan vücuduna doğrudan müdahaleyi içerdiğinden hem beden bütünlüğünü hem de kişisel hakları yakından ilgilendirir.
1.2. Tıbbi Müdahalenin Hukuki Niteliği
Hukuki bakımdan tıbbi müdahaleler, kişinin rızası ile yapılan ve hukuka uygunluk sebebine dayanan müdahalelerdir. Rıza olmaksızın yapılan her tıbbi işlem, kural olarak “hukuka aykırı” sayılır. Dolayısıyla tıbbi müdahale, hukuka uygunluk şartlarını taşıdığı sürece sorumluluk doğurmaz.
2. TIBBİ MÜDAHALEDE HUKUKA UYGUNLUK KOŞULLARI
Tıbbi müdahalenin hukuka uygun kabul edilebilmesi için dört temel şartın varlığı aranır:
2.1. Yetkili Kişi Tarafından Yapılması
Tıbbi müdahalenin, tıp eğitimi almış ve ruhsat sahibi bir hekim ya da ilgili sağlık personeli tarafından yapılması gerekir. Aksi takdirde müdahale yetkisiz sayılır ve hem hukuki hem cezai sorumluluk doğar.
2.2. Hastanın Rızasının Bulunması
Kural olarak her birey kendi bedeni üzerinde tasarruf hakkına sahiptir. Dolayısıyla hekim, hastanın bilgilendirilmiş rızası olmaksızın tıbbi müdahalede bulunamaz. Rızanın geçerli olabilmesi için:
-
Kapsamlı ve doğru bilgilendirme yapılmış olmalıdır.
-
Rıza serbestçe verilmiş olmalıdır.
-
Müdahale öncesinde alınmalıdır.
2.3. Tıbbi Endikasyonun Varlığı
Her tıbbi müdahale bir tedavi ya da teşhis amacına dayanmalıdır. Kişisel ya da estetik kaygılarla yapılan gereksiz müdahaleler, tıbbi endikasyon taşımadığından hukuka aykırılık teşkil eder.
2.4. Müdahalenin Mevzuata ve Tıp Kurallarına Uygunluğu
Müdahalenin tıbbın güncel kurallarına (lege artis) uygun şekilde ve mevzuatta öngörülen sınırlar içinde yapılması gerekir. Tıbbi hata (malpraktis) bu koşulun ihlali halinde ortaya çıkar.
3. HEKİMİN TAZMİNAT (HUKUKİ) SORUMLULUĞU
Hekim, tıbbi müdahalesinden dolayı özel hukuk anlamında sorumlu tutulabilir. Bu sorumluluk, genellikle haksız fiil sorumluluğu, sözleşmeye aykırılık sorumluluğu veya vekâletsiz iş görme çerçevesinde değerlendirilir.
3.1. Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Sorumluluk
Özel hastanelerde ya da muayenehanelerde hekim ile hasta arasında hizmet sözleşmesi kurulur. Bu durumda hekimin sorumluluğu, Borçlar Kanunu kapsamında “sözleşmeye aykırılık” olarak doğar. Hekimin özen borcuna aykırı hareket etmesi halinde, hasta uğradığı zararın tazminini talep edebilir.
3.2. Haksız Fiil Sorumluluğu
Devlet hastanesinde çalışan hekimin yaptığı yanlış müdahale sonucunda ortaya çıkan zarar, kamu hizmeti kapsamında değerlendirilir. Bu durumda doğrudan hekime değil, devlete karşı haksız fiil sorumluluğuna dayanılarak dava açılabilir (Anayasa m.129/5).
3.3. Vekâletsiz İş Görme Kapsamında Sorumluluk
Rıza olmaksızın yapılan müdahalelerde vekâletsiz iş görmeden doğan sorumluluk söz konusu olabilir. Ancak bu durumda hekimin amacı hastanın hayatını kurtarmak gibi meşru ve zorunlu bir duruma dayanıyorsa, hukuka uygunluk sebebi oluşabilir.
3.4. Kusur ve Tazminat
Hukuki sorumluluğun doğabilmesi için hekimin kusurlu davranmış olması gerekir. Kusur;
-
Tıbbi endikasyon olmadan müdahale,
-
Bilgilendirme yapmadan rıza alınması,
-
Steriliteye dikkat edilmemesi gibi davranışlar yoluyla ortaya çıkar.
Zarar gören hasta, uğradığı maddi zararlar (tedavi masrafları, iş gücü kaybı) ve manevi zararlar için tazminat davası açabilir.
4. HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞU
4.1. Ceza Hukukunda Tıbbi Müdahalenin Değerlendirilmesi
Ceza hukuku bakımından tıbbi müdahaleler, beden bütünlüğünü ihlal ettiği için kural olarak Türk Ceza Kanunu (TCK) kapsamında kasten yaralama suçunu oluşturur. Ancak bazı koşulların varlığı halinde bu müdahale hukuka uygun kabul edilerek cezai sorumluluk doğurmaz.
4.2. Kasten Yaralama (TCK m.86)
Tıbbi müdahalenin hukuka uygunluk şartları yerine getirilmemişse, hekim hakkında kasten yaralama suçundan ceza sorumluluğu doğar. Özellikle:
söz konusu müdahale ceza hukuku açısından suç teşkil eder.
4.3. Taksirle Yaralama (TCK m.89)
Hekimin dikkat ve özen yükümlülüğünü ihlal etmesi sonucu hastaya zarar vermesi halinde taksirle yaralama suçu gündeme gelir. Örneğin:
gibi durumlar bu kapsamda değerlendirilir.
4.4. Taksirle Ölüme Sebebiyet Verme (TCK m.85)
Hekimin ihmal veya dikkatsizliği nedeniyle hastanın ölümü halinde, taksirle ölüme sebebiyet verme suçu oluşur. Bu durumda cezanın alt sınırı 2 yıldan başlar ve koşullara göre artabilir.
4.5. Diğer İlgili Suçlar
özellikle kamu hastanelerinde çalışan sağlık personelinin bazı eylemleri bu suçları doğurabilir.
5. TIBBİ MÜDAHALEDE BİLGİLENDİRİLMİŞ RIZA
5.1. Bilgilendirme Yükümlülüğü
Hekim, müdahaleye başlamadan önce hastayı:
-
Müdahalenin amacı ve şekli,
-
Riskler ve komplikasyonlar,
-
Alternatif yöntemler
konusunda açık bir şekilde bilgilendirmelidir.
5.2. Rızanın Geçerlilik Koşulları
Geçerli bir rıza için:
-
Rızanın bilinçli ve serbest olması gerekir.
-
Bilgilendirme açık ve anlaşılır olmalıdır.
-
Yazılı olarak alınması tercih edilir.
5.3. Rızanın Sınırları
Hasta sadece bilgilendirildiği müdahaleye rıza göstermiş sayılır. Müdahalenin sınırlarını aşmak, cezai ve hukuki sorumluluk doğurur.
6. ACİL DURUMDA RIZA ARANMAZ
Türk Medeni Kanunu (m.24) ve Hasta Hakları Yönetmeliği, hayati tehlike durumlarında hastanın rızasının aranmayabileceğini düzenlemiştir. Hekim bu gibi acil hallerde, hastanın menfaatine uygun olanı yapmakla yükümlüdür.
7. YARGITAY KARARLARI IŞIĞINDA TIBBİ SORUMLULUK
Yargıtay’ın yerleşik içtihatları, hekimin sorumluluğunu değerlendirirken aşağıdaki kriterleri esas alır:
-
Hekimlik mesleğinin gerektirdiği özeni gösterip göstermediği
-
Müdahalenin tıbbi gereklilik taşıyıp taşımadığı
-
Bilgilendirme ve rıza süreçlerinin usulüne uygun yapılıp yapılmadığı
8. SAĞLIK HUKUKU AÇISINDAN DEĞERLENDİRME
Tıbbi müdahale süreçlerinde tıp etiği ile hukuk arasında hassas bir denge kurulması gereklidir. Özellikle hekimin özen borcu, bilgilendirme yükümlülüğü ve meslek kurallarına uyumu sağlık hukukunun temelini oluşturur.
Hasta hakları, Anayasa ve Hasta Hakları Yönetmeliği ile güvence altına alınmıştır. Hekimlerin bu düzenlemelere uymamaları, hem mesleki disiplin hem de adli sorumluluk anlamında sonuç doğurur.
9. KAMUDA ÇALIŞAN SAĞLIK PERSONELLERİ BAKIMINDAN
Kamu personeli olan hekimler hakkında doğrudan değil, ancak kurumlarına karşı tazminat davası açılabilir. Bu kapsamda idare mahkemelerinde tam yargı davası yoluna başvurulabilir.
SONUÇ
Tıbbi müdahaleden doğan hukuki ve cezai sorumluluk, hem hasta hem hekim açısından büyük önem taşır. Tıbbi müdahalenin meşruiyeti, sadece tıbbi gerekliliğe değil, aynı zamanda hukuka, etik kurallara ve hasta haklarına uygunlukla mümkün olur. Bu bağlamda hekimin bilgilendirme, özen, sadakat ve sır saklama yükümlülüklerini eksiksiz yerine getirmesi, hasta açısından da hak arama yollarını doğru kullanması gerekmektedir. Sağlık hizmetinin kalitesi ve toplumun adalet duygusunun sağlanması açısından bu sorumluluk alanının gerek hukuk teorisi gerekse uygulaması bakımından sürekli gelişim göstermesi zorunludur.
